–   सविन निरौला

नेपाली समाजमा बिहेको परम्परा धेरै पुरानो छ। परम्परागत रूपमा, बिहे धार्मिक तथा सांस्कृतिक महत्व बोकेको थियो। यसमा मुख्यतः परिवार र समुदायको सहभागिता, परम्परागत भेषभूषा, रितिरिवाज, र सादा भोज भतेरलाई प्राथमिकता दिइन्थ्यो। खर्च सीमित थियो र यसको उद्देश्य परिवार र समाजलाई जोड्ने हो।

तर समयसँगै, विशेष गरी विश्वव्यापीकरण र आधुनिक जीवनशैलीको प्रभावका कारण, नेपाली बिहेहरूमा देखावटीपनको प्रभाव बढ्दै गइरहेको छ। परम्परा र संस्कारको नाममा, महँगा समारोह आयोजना गर्ने, धेरै भन्दा धेरै पाहुनालाई बोलाउने, र अन्य धेरै फजुल खर्च गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ।

समाजमा आफ्नो प्रतिष्ठा देखाउन र अरूभन्दा उत्कृष्ट देखिन परिवारहरू अत्यधिक खर्च गर्न इच्छुक भएका छन्। अन्य मानिसहरूले गरेको भव्य समारोह देखेर आफ्नो बिहेलाई पनि त्यस्तै बनाउन दबाब महसुस हुन्छ।

पछिल्लो समय फेसबुक, इन्स्टाग्राम जस्ता सामाजिक सञ्जालहरूले बिहेलाई “शो अफ” गर्ने प्लेटफर्मको रूपमा प्रस्तुत गरेका छन्। महँगा पोशाक, विलासी स्थल, र झिलिमिली सजावटका तस्बिरहरू पोस्ट गर्ने होडले खर्च बढाएको छ।

परम्परागत विधि र संस्कारभन्दा विदेशी शैली अपनाउन चाहने सोचले पनि देखावटीपनलाई बढावा दिएको छ।

“डेस्टिनेशन वेडिङ” जस्ता नयाँ अवधारणाले नेपाली समाजमा पनि स्थान लिन थालेको छ।

– आर्थिक क्षमता प्रदर्शन

धनी वर्गले आफ्नो सम्पन्नता देखाउन भव्य बिहे गर्ने प्रवृत्तिले मध्यम वर्गलाई पनि नक्कल गर्न प्रेरित गरेको छ।

“हाम्रो बिहे अरूभन्दा ठूलो र राम्रो हुनुपर्छ” भन्ने सोच खर्च बढाउने मुख्य कारण हो।

बढ्दो खर्चका क्षेत्रहरू

बिहे खर्चका विभिन्न क्षेत्र छन्, जहाँ देखावटीपनको प्रभाव बढी देखिन्छ:

१. बैंक्वेट र स्थल चयन

सामान्यतः घर वा सानो स्थलमा हुने बिहेहरू अब महँगा बैंक्वेट वा रिसोर्टमा आयोजना गर्न थालिएको छ।

यी स्थानको भाडा धेरै महँगो हुन्छ, जसले खर्चमा ठूलो हिस्सा ओगट्छ।

२. सजावट र बत्तीबिजुली

झिलिमिली बत्ती र अत्यन्त महँगा सजावटले बिहेलाई भव्य बनाउने सोच रहेको छ।

परम्परागत फूल र साधारण सजावटको सट्टा कृत्रिम सामग्री प्रयोग हुने गर्दछ।

३. भोजन र भोजभतेर

पहिले साधारण खाना उपलब्ध गराइन्थ्यो, तर अहिले ५०-१०० भन्दा बढी परिकार बनाउनुपर्ने मानसिकता बनेको छ।

पाहुनाको संख्या अनावश्यक रूपमा धेरै हुने भएकाले पनि खर्च बढ्छ।

४. पोहोरपोशाक र गहना

दुलाहा-दुलही मात्र नभई परिवारका सदस्यहरूले पनि महँगा ब्रान्डेड कपडा र गहना लगाउनुपर्छ भन्ने धारणा बढेको छ।

परम्परागत पोशाकलाई छोडेर महँगा विदेशी डिजाइनर कपडा रोज्ने प्रचलन बढेको छ।

५. फोटोग्राफी र भिडियो छायांकन

बिहेको हरक्षणलाई यादगार बनाउन महँगा फोटोग्राफी र छायांकन सेवाहरू लिनुपर्ने मान्यता बसेको छ।

प्रि-वेडिङ र पोस्ट-वेडिङ फोटोसुटले पनि खर्च बढाएको छ।

देखावटीपनले निम्त्याएका समस्याहरू

देखावटीपनले बिहे खर्चमा वृद्धि मात्र होइन, सामाजिक, आर्थिक, र व्यक्तिगत समस्याहरू पनि निम्त्याएको छ।

१. आर्थिक भार

मध्यम र निम्न वर्गका परिवारले आफ्नो आर्थिक स्थितिभन्दा बाहिर गएर खर्च गर्ने भएकाले ऋणको बोझ थपिएको छ।

बिहेपछि परिवारले दीर्घकालीन रूपमा आर्थिक संकटको सामना गर्नुपर्छ।

२. सामाजिक असमानता

सम्पन्न परिवार र साधारण परिवारबीचको खाडल बढ्दै गएको छ।

निम्न आय भएका परिवारले देखावटीपनमा समावेश हुन नसक्दा सामाजिक हीनताबोधको सामना गर्नुपर्छ।

३. पारिवारिक तनाव

अत्यधिक खर्चका कारण परिवारभित्र विवाद बढ्न सक्छ।

धेरैजसो अवस्थामा, दुलाहा-दुलहीका परिवारबीच असमझदारी उत्पन्न हुन्छ।

४. सांस्कृतिक क्षय

परम्परागत विधिहरूलाई छोडेर नयाँ शैली अपनाउन खोज्दा नेपाली संस्कृति बिस्तारै लोप हुँदैछ।

देखावटीपनले सांस्कृतिक महत्वलाई गौण बनाएको छ।

समाधानका उपाय

बिहे खर्चलाई नियन्त्रण गर्न र देखावटीपनको प्रभाव घटाउन विभिन्न उपाय अपनाउन सकिन्छ:

१. सजगता र मानसिकता परिवर्तन

समाजलाई देखावटीपनको नकारात्मक प्रभावबारे चेतना दिनुपर्छ।

साधारण र सांस्कृतिक रूपमा समृद्ध बिहे प्रोत्साहित गर्नुपर्ने आवश्यकता छ।

२. सरलता अँगाल्ने प्रयास

परिवार र समुदायले मिलेर कम खर्चिलो तर गरिमामय बिहे आयोजना गर्न सकिन्छ।

अनावश्यक तामझामलाई छोडेर वास्तविक संस्कार र परम्परामा ध्यान दिनुपर्छ।

३. सामूहिक विवाहको प्रवर्द्धन

गरिब र निम्न आय भएका परिवारलाई लक्षित गर्दै सामूहिक विवाह जस्ता कार्यक्रमलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

यसले खर्च बचत गर्नुका साथै सामाजिक एकता पनि बढाउँछ।

४. नीति र नियमहरूको निर्माण

सरकारले विवाहमा हुने अनावश्यक खर्चलाई सीमित गर्नका लागि नीतिगत पहल गर्नुपर्छ।

बैंक्वेट र अन्य सेवाहरूमा अधिकतम शुल्क तोक्ने प्रणाली ल्याउन सकिन्छ।

५. सञ्चार माध्यमको भूमिका

सञ्चार माध्यमले देखावटीपनलाई बढावा दिने विज्ञापन बन्द गर्नुपर्छ।

साधारण र सुलभ बिहेलाई प्रोत्साहन गर्ने कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष

देखावटीपनले नेपाली समाजमा बिहेको वास्तविक सारलाई धमिलो बनाएको छ। यो प्रवृत्तिले केवल खर्च बढाएको छैन, आर्थिक संकट, सामाजिक असमानता, र सांस्कृतिक क्षयजस्ता समस्या पनि निम्त्याएको छ। समयमै यस विषयमा ध्यान दिन सकियो भने मात्र समाजमा स्वस्थ परम्पराको पुनर्स्थापना हुनसक्छ।

साधारण र सांस्कृतिक रूपमा समृद्ध बिहेले मात्र समाजको दीर्घकालीन हित सुनिश्चित गर्न सक्छ। परम्परा र आधुनिकताको सन्तुलन राख्दै, देखावटीपनको प्रभावलाई न्यूनीकरण गर्न सामूहिक प्रयास आवश्यक छ। समाजले यस्ता समस्या सम्बोधन गर्न ध्यान दिए मात्र नेपाली विवाह पुनः वास्तविक रूपमै पवित्र र अर्थपूर्ण बन्न सक्छ।

***